عزت نفس چیست؟ | نقش عزت نفس در رشد و توسعه فردی

فرض کنید در یک جمع دوستانه، خانوادگی، آکادمیک یا در یک جلسه کاری نشسته‌اید. بقیه نظرشان را خیلی راحت ابراز می‌کنند و شما هم نظر خودتان را دارید ولی از بیان کردن آن خجالت می‌کشید و نوعی ترس وجودتان را فرامی‌گیرد، صدایتان می‌لرزد و نمی‌توانید نظرتان را به زبان بیاورید. ممکن است عدم اظهار نظر به ضرر شما تمام شود ولی باز هم از سر خجالت حرفی نمی‌زنید. همیشه در درون، خودتان را سرزنش می‌کنید و نمی‌دانید که این مشکل از کجا نشئت می‌گیرد. اگر چنین مشکلی دارید بدانید که باید روی عزت نفس ( Self Esteem ) خودتان کار کنید. برخی این مبحث را با اعتماد به نفس اشتباه می‌گیرند.

واقعاً چرا عزت نفس انسان تا این حد اهمیت دارد و در زندگی او تأثیرگذار است؟ چگونه می‌توانیم  بفهمیم حرمت نفس ما پایین است؟ چگونه می‌توانیم آن را رشد و ارتقا دهیم؟ این موضوع چه ارتباطی با رشد و توسعه فردی دارد؟ در صورتی که می‌خواهید عزت نفس خود را تقویت کنید و حضور بهتر و قدرتمندتری در عرصه اجتماع داشته باشید تا پایان این مقاله با ما همراه شوید؛ زیرا مباحث و راهکارهایی که در این مقاله مطرح می‌شود می‌تواند مقدمه‌ای برای موفقیت شما در زمینه‌های مختلف فردی و اجتماعی باشد.

عزت نفس چیست؟

یکی از پیام‌هایی که همواره در مکان‌ها و فضاهای مختلف با آن روبرو می‌شویم این است که « به خودت باور داشته باش! » این پیام در زندگی بسیاری از ما اهمیت ویژه و به‌سزایی دارد و می‌تواند زندگی ما را به کلی دچار تغییر و تحول کند. اگر بتوانیم به این جمله عمل کنیم و به خودمان باور داشته باشیم، مسلماً می‌توانیم از پس مشکلات مختلف بربیاییم و به موفقیت برسیم. البته باید این نکته را بدانیم که صرفاً مسئله باور داشتن مهم نیست و حتماً باید دست به تلاش، کوشش و اقدام بزنیم ولی اصل مهمی که موفقیت ما را در زندگی رقم می‌زند، باور داشتن به خودمان و عزت نفس است.

مطالعات آکادمیک مختلف نشان داده است که عزت نفس ، با سلامتی، رفاه و احساس خوشبختی ما رابطه کاملاً مستقیم دارد و کسانی که عزت نفس دارند، هم در عرصه روابط فردی و اجتماعی موفق‌تر عمل می‌کنند و هم می‌توانند سرشار از انرژی، تندرستی و سلامتی باشند. اولین سوالی که باید در این مقاله به آن پاسخ دهیم این است که عزت نفس چیست.

عزت نفس ( Self Esteem )  احساس و ادراکی است که فرد در مورد خودش یا ارزش‌هایش دارد. یکی از ساده‌ترین تعاریفی که برای حرمت نفس بیان می‌شود این است که کسی که عزت نفس دارد، خودش را خوب و دوست‌داشتنی می‌داند. در واقع اگر خودتان را دوست دارید و خودتان را همان‌گونه که هستید می‌پذیرید، بدانید که عزت نفس دارید. در واقع عزت نفس، همان امتیازی است که به ارزشمند بودن خودمان می‌دهیم.

گوته یکی از بزرگان ادبیات در جهان است. این ادیب ارزشمند آلمانی که تاکنون چندین بار به حافظ شیرازی در آثار خود ابراز ارادت کرده، جمله بی‌نظیری در مورد حرمت نفس دارد. این جمله حرمت نفس را برای ما تعریف نمی‌کند بلکه به ما می‌گوید که این مفهوم تا چه در زندگی ما تأثیرگذار است. گوته معتقد است:

اگر ثروتمند نیستی مهم نیست؛ چون بسیاری از مردم ثروتمند نیستند. اگر سالم نیستی، افراد زیادی هستند که با معلولیت و بیماری زندگی می‌کنند. اگر زیبا نیستی برخورد درست با زشتی هم وجود دارد. اگر جوان نیستی، همه با چهره پیری مواجه می‌شوند. اگر تحصیلات عالی نداری با کمی سواد هم می‌توان زندگی کرد. اگر قدرت سیاسی و پست و مقام نداری، مشاغل مهم متعلق به معدودی از انسان‌هاست ولی اگر عزت نفس نداری، بدان که هیچ نداری.

تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس

یکی از مسائلی که در مورد عزت نفس ( Self Esteem ) و اعتماد به نفس ( Self Confidence ) وجود دارد این است که افراد مختلف حتی متخصصان این دو مفهوم را یکسان و هم‌معنا در نظر می‌گیرند. این در حالی است که عزت نفس به این مسئله می‌پردازد که ما تا چه اندازه خودمان را ارزشمند، خوب و دوست‌داشتنی می‌دانیم در حالی که اعتماد به نفس به این می‌پردازد که آیا ما در یک زمینه خاص، دانش و توانایی لازم را داریم ؟ اگر چنانچه دانش کافی در مورد یک کار خاص را داریم و مهارت لازم هم در اختیار ما است، در آن حوزه اعتماد به نفس مثبت داریم. اگر دانش را داریم ولی مهارت لازم را نداریم پس اعتماد به نفس ما منفی است. باید مراقب باشیم که این دو مفهوم را یکسان نگیریم.

عوامل تأثیرگذار بر عزت نفس

بر اساس مطالعاتی که تاکنون صورت گرفته عوامل بسیار مختلف و متنوعی وجود دارد که بر عزت نفس انسان تأثیر می‎گذارد. در ادامه به چند مورد از این عوامل اشاره شده ولی این نکته را بدانید که غیر از عوامل زیر، عوامل بسیار زیادی وجود دارد که حرمت نفس ما را تحت تأثیر خودش قرار می‌دهد:

• میزان تعهد به کار، همسر و وظیفه پدری یا مادری، روی این مفهوم در وجود ما تأثیر می‌گذارد.
• قطعاً کسانی که تحصیلات بالاتر و درآمد بیشتری دارند از عزت نفس بالاتری برخوردار می‌شوند.
• کسانی که در وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین‌تری قرار دارند، قطعاً بیشتر در معرض خطر حرمت نفس پایین قرار دارند.
• زندگی کردن به صورت تنها (بدون یک فرد دیگری که در زندگی ما اهمیت داشته باشد) تأثیر منفی روی این ماجرا دارد.
• مطمئناً برخورداری از پایداری و ثبات عاطفی و احساسی و شخصیت بالغ با حرمت نفس بالا در ارتباط است.
• هنجارها و نُرم‌های اجتماعی از عواملی هستند که عزت نفس ما را تحت تأثیر خودشان قرار می‌دهند. ممکن است در یک جامعه برای شخص فقیر ارزش و اعتباری قائل نشوند و این موضوع قطعاً روی حرمت نفس این افراد تأثیر می‌گذارد.
• تربیت پدر و مادر یکی از مسائل بسیار مهمی است که حرمت نفس را در وجود ما شکل می‌دهد و تقویت می‌کند یا آن را ویران می‌سازد. پدر و مادری که به فرزند خود فرصت آزمون و خطا می‌دهند، قطعاً به او کمک می‌کنند عزت نفس بیشتری داشته باشد و پدر و مادری که کنترل‌گر هستند و بال و پر فرزند خود را می‌بندند، قطعاً حرمت نفس او را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.

مؤلفه‌های اساسی عزت نفس

پنج مولفه وجود دارد که می‌تواند نقش مهمی در میزان حرمت نفس انسان داشته باشد. این مولفه‌ها، امنیت، خودپذیری، پیوندجویی، رسالت و صلاحیت یا همان شایستگی این پنج مولفه اساسی هستند که در ادامه راجع به هر کدام به صورت مختصر توضیحاتی ارائه می‌دهیم:

1. امنیت: وجود امنیت و ایمنی از مسائل بسیار مهم زندگی ما است و تا زمانی که این حس در زندگی ما ایجاد نشود، ممکن است نتوانیم آن‌طور که باید و شاید به سایر نیازهای خودمان بپردازیم.
2. خودپذیری: اینکه فردی خودش را همان‌گونه که هست بپذیرد، واقعاً مهم است. ریشه بسیاری از شرم‌ها و خجالت‌ها این است که ما خودمان را کافی نمی‌دانیم و معتقدیم که شخصی که الآن هستیم و جایگاهی که در آن قرار داریم، معقول و منطقی نیست.
3. پیوندجویی: پیوندجویی نام دیگری است که برای احساس تعلق استفاده می‌شود. وقتی ما احساس کنیم که از سوی دیگران پذیرفته می‌شویم و مورد احترام دیگران هستیم، پیوندجویی در ما به شدت تقویت می‌شود و تقویت این حس در افزایش حرمت نفس ما نقش مهمی دارد.
4. رسالت: این که بدانیم در زندگی خود هدف داریم، روی عزت نفس ما تأثیر می‌گذارد. وقتی در زندگی هدف داریم در واقع برای جامعه مفید هستیم و داریم نقش خودمان را با تمام توان در جامعه ایفا می‌کنیم. این کار باعث می‌شود که خودمان را سربار جامعه ندانیم و خودمان را یک عضو اثرگذار تلقی کنیم.
5. صلاحیت و شایستگی: این عنصر و مولفه، می‌تواند نقش مهمی در میزان عزت نفس ما داشته باشد؛ چون به احساس موفقیت و کارایی خوب ما در یک حوزه خاص اشاره دارد. اگر بتوانیم خودمان را بشناسیم و نقاط قوت و ضعف خود را به خوبی درک کنیم می‌توانیم وارد حوزه‌هایی شویم که در آن‌ها صلاحیت و شایستگی داریم و از این راه، حرمت نفس خود را بالاتر ببریم.

 اکنون که عوامل تأثیرگذار بر عزت نفس را یکی پس از دیگری شناسایی کردیم، زمان آن فرارسیده است که ببینیم جایگاه حرمت نفس ( Self Esteem ) در زندگی ما کجاست؟ آیا این مفهوم یکی از نیازهای انسان است یا چیزی است که به تدریج به زندگی ما انسان‌ها اضافه شده است؟ در بخش بعدی تأثیر حرمت نفس در رشد و توسعه فردی را بررسی خواهیم کرد.

جایگاه حرمت نفس در رشد و توسعه فردی انسان

آبراهام مزلو، روان‌شناس انسان‌گرای قرن بیستم، همان کسی است که هرم مزلو را طراحی و ابداع کرد و در اختیار سایر روان‌شناسان جهان قرار دارد. هرمی که او طراحی کرد با نام هرم سلسله مراتب نیازهای انسان هم شناخته می‌شود. این هرم دید افراد را در مورد نیازهای خودشان تغییر داد و باعث شد که افراد بتوانند خیلی شفاف‌تر و بهتر خودشان و نیازهایی که دارند را بشناسند. نگاهی به تصویر هرم مزلو در زیر بیندازید:

بر اساس آن‌چه در این هرم مشاهده می‌کنید، انسان باید ابتدا نیازهای ابتدایی خودش مانند خوراک، پوشاک و مسکن را برآورده کند. وقتی این احتیاج‌ها برطرف شد، مسئله امنیت و ایمنی پیش می‌آید. وقتی خاطر انسان از بابت امنیت آسوده شد، نیاز به عشق، علاقه و تعلق خاطر مطرح می‌شود. در این مرحله ما نیاز داریم که دوست بداریم و دوست داشته شویم. گام بعدی، نیاز به رضایت درونی است. عزت نفس و اعتماد به نفس دقیقاً در همین مرحله مطرح می‌شود. وقتی ما باور داشته باشیم که در یک حوزه خاص می‌دانیم و می‌توانیم و این اعتقاد در ما به وجود بیاید که خوب و دوست‌داشتنی هستیم، می‌توانیم مسیر را برای رسیدن به خودشکوفایی هموار کنیم.

در واقع اگر کسی تمایل دارد که به خودشکوفایی که هدف نهایی بسیاری از انسان‌هاست برسد، باید از مسیر عزت یا حرمت نفس عبور کند. امروزه بسیاری از کتاب‌های موفقیت و سخنرانی‌های انگیزشی با تمرکز بر ارتقای حرمت نفس و اعتماد به نفس ما صورت می‌گیرد. در صورتی که تمایل دارید با سایر نیازهای انسان و جایگاهی که در زندگی ما دارند آشنا شوید مقاله هرم مازلو را مطالعه کنید.

چند مثال و نشانه برای کمبود حرمت نفس

یکی از سوالاتی که ممکن است در ذهن ما شکل بگیرد این است که چگونه می‌توانم بفهمم عزت نفس من پایین است؟ آیا نشانه‌هایی برای کمبود حرمت نفس در وجود ما وجود دارد؟ در ادامه چند مثال و نشانه را مطرح می‌کنیم که نشان می‌دهد این مفهوم مهم و اساسی در وجود ما دچار نقصان و اشکال است:

• همیشه دنبال خوشحال کردن مردم هستید
• خیلی راحت و سریع عصبانی می‌شوید
• احساس می‌کنید که نظرتان هیچ اهمیتی ندارد
• از خودتان متنفر هستید
• تصور می‌کنید که هر کاری که انجام می‌دهید، به اندازه کافی خوب و رضایت‌بخش نیست
• احساس امنیت و ایمن بودن نسبت به این جهان ندارید
• خیلی نسبت به نظرات دیگران حساس هستید
• در مورد همه تصمیم‌ها و نظرات خودتان شک دارید
• به صورت مداوم احساس غم و اندوه و بی‌ارزش بودن می‌کنید
• حفظ کردن و نگه داشتن روابط برایتان سخت و دشوار است
• از ریسک کردن، دل به دریا زدن و تجربه چیزهای جدید ترس و هراس دارید
• درگیر رفتارهای اجتنابی اعتیادآور هستید
• با اعتماد و اطمینان مشکل دارید و با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنید
• ایجاد حد و مرز با دیگران برایتان دشوار است
• به نقاط ضعف خودتان بیش از حد توجه می‌کنید
• اغلب حتی به کیستی و هویت خودتان هم شک می‌کنید و در مورد آن مطمئن نیستید
• احساس می‌کنید که تجربیات منفی تماماً سخت و طاقت‌فرسا هستند
• نه گفتن برایتان مشکل است و نمی‌توانید نه بگویید
• درخواست کردن برای رفع نیازهایتان دشوار است
• به زندگی نگاه منفی و بدبینانه دارید
• به توانایی‌های خودتان یا فرصت‌هایی که برای رسیدن به موفقیت پیش روی‌تان قرار می‌گیرد، شک دارید.
• مدام با احساسات منفی مانند ترس، اضطراب یا افسردگی روبرو هستید
• مدام خودتان را با دیگران مقایسه می‌کنید و جالب است که در اکثر قریب به اتفاق موارد هم در جایگاه دوم قرار می‌گیرید.

چند مثال و نشانه برای برخورداری از عزت نفس بالا

در مبحث قبلی به خصوصیات بعضی از افرادی پرداختیم که از عزت نفس پایین رنج می‌برند ولی در این بخش می‌خواهیم ببینیم اگر کسی حرمت نفس بالایی داشته باشد، چه نشانه‌هایی از خودش بروز می‌دهد. در ادامه به خصوصیات این دسته از افراد اشاره شده است:

• از خودشان و سایر مردم راضی و قدردان هستند
• از رشد و توسعه فردی لذت می‌برند و در جستجوی معنا در زندگی خودشان هستند
• می‌توانند خلاق باشند و می‌توانند روی خصوصیات خودشان عمیق شوند
• از خرد جمعی استفاده می‌کنند ولی دلیلی ندارد که متکی به این خرد باشند. آن‌ها تصمیم‌های خودشان را می‌گیرند و تنها زمانی به نظر دیگران عمل می‌کنند که به صورت کامل با آن موافق باشند
• دنیا را در شرایط واقع‌بینانه می‌بینند و دیگران را همان‌گونه که هستند مورد پذیرش قرار می‌دهند. آن‌ها با این کار باعث می‌شوند که احساس حرمت نفس در دیگران هم تقویت شود
• می‌توانند خیلی راحت برای حل مسائل گوناگون در زندگی خودشان تمرکز کنند
• روابطی دوستانه و سرشار از علاقه و احترام دارند
• خیلی خوب ارزش‌های خودشان را می‌شناسند و بر اساس این ارزش‌ها زندگی خودشان را به سمت جلو هدایت می‌کنند
• با دیگران صحبت و نظرات خودشان را خیلی صمیمی و با احترام ابراز می‌کنند و ابراز تمایلات، خواسته‌ها و نیازها برای این افراد دشوار نیست
• تلاش می‌کنند تا در زندگی دیگران تغییراتی سازنده به وجود بیاورند
• می‌توانند خیلی راحت و بدون داشتن احساس گناه، قاطعانه عمل کنند و در برقراری ارتباط با دیگران راحت و آسوده هستند
• بیشتر روی زمان حال تمرکز می‌کنند و تلاششان این است که از گذشته دور باشند
• این افراد باور دارند که با دیگران برابر هستند و نسبت به دیگران کمتر یا بیشتر، بالاتر یا پایین‌تر نیستند

برای رشد و ارتقای حرمت نفس خود تلاش کنید

جهان امروز پر از پیچیدگی و دشواری است و انسان مدرن ممکن است هر لحظه با مشکلات فراوانی روبرو شود که این مشکلات بیش از هر چیز عزت و حرمت نفس او را تحت تأثیر قرار می‌‎دهد. برای مراقبت و محافظت از وجود خودمان در برابر این مسائل راهکارهای زیادی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین راهکارها، مطالعه کتاب‌های پرمغز و دارای محتوای ناب و درست و حسابی در این حوزه است.

خوشبختانه وب‌سایت همیار آکادمی مجموعه از این کتاب‌ها را در بخش « معرفی» خودش گردآوری و خلاصه‌ای از هر کدام ارائه کرده است. در صورتی که تمایل دارید به عزت نفس خودتان کمک کنید، کتاب نگرش یعنی همه چیز واقعاً عالی است. برای مطالعه خلاصه‌ کاملی از این کتاب به کتاب نگرش یعنی همه چیز مراجعه کنید.

آیا مقاله حاضر برای شما مفید، سودمند و آموزنده بود؟ آیا تاکنون پیش آمده که با عزت نفس خود، موفقیت یا ناکامی را تجربه کنید؟ از نظر شما حرمت نفس تا چه حد روی موفقیت و روابط شخصی و اجتماعی ما تأثیرگذار است؟ لطفاً نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.