خودباوری چیست و چه جایگاهی در نیازهای انسان دارد؟

خودباوری یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین ارکانی است که یک انسان برای رسیدن به موفقیت واقعی به آن نیاز و احتیاج دارد. کسی که خودباوری داشته باشد در واقع به توانایی‌ها و نیروهایی که در درونش وجود دارد ایمان آورده و می‌داند که از پس هر کاری که بخواهد، برمی‌آید. سوالی که بسیاری از افراد مطرح می‌کنند این است که واقعاً باور به خودمان چه نقشی در موفقیت ما ایفا می‌کند؟ چگونه می‌توانیم به خودمان و توانمندی‌هایی که داریم ایمان بیاوریم؟ اگر تا پایان این مقاله با ما همراه باشید خواهید دانست که باور به خود (Self Belief یا Self Efficacy) تا چه اندازه مهم است و چقدر می‌تواند نقش محوری و مهمی در زندگی ما ایفا کند.

خودباوری چیست؟

وقتی مشکل یا مسئله‌ای پیش روی شما قرار می‌گیرد، معمولاً چه موضعی می‌گیرید؟ آیا سینه سپر می‌کنید و با تمام قوا می‌کوشید که آن مسئله را حل کنید یا اینکه تلاش می‌کنید صورت مسئله را پاک کنید و به نوعی از کنار آمدن با مسئله و تلاش برای حل آن گریزان هستید؟ پاسخ شما به این مسئله، بیانگر خودباوری یا اتکا به نفس شما است. تعریفی که بزرگان روان‌شناسی جهان برای خودباوری ارائه می‌دهند، این است که:

خودباوری به معنای باور و ایمان شخص به توانمندی‌های خودش است. وقتی شخص در مورد خودش فکر می‌کند که می‌تواند در یک موقعیت و وضعیت مشخص، از پس مشکلات و سختی‌ها بربیاید، روانشناسان می‌گویند که این شخص به توانمندی‌های خودش در این زمینه مشخص باور دارد.

توجه داشته باشید که مسئله خودباوری (Self Efficacy) فقط محدود و منحصر به احساس و اندیشه ما در مورد خودمان نمی‌شود بلکه روی میزان دستیابی ما به موفقیت هم تأثیر دارد و عملگرایی ما را هم تحت الشعاع قرار می‌دهد. به عنوان مثال قرار است در یک سازمان، یک محصول خاص به فروش برسد. فروشنده‌ای که به توانایی‌ها و استعدادهای خودش باور دارد می‌گوید که من می‌توانم این محصول را بفروشم ولی وقتی وارد میدان عمل می‌شود، در فروش محصول ناکام می‌ماند و در نهایت تسلیم می‌شود. کسی که خودباوری دارد، هم به توانایی‌های خود باور دارد و هم در میدان عمل آن‌قدر تلاش و کوشش می‌کند تا در نهایت موفق شود.

پس خودباوری و اتکا به نفس ما اجزا و عوامل مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به عملگرایی، مهارت‌های شناختی، نگرش‌های فردی و توانایی‌ها اشاره کرد. سیستم اتکا به نفس ما نقش مهمی در درک ما از موقعیت‌های مختلف و رفتار ما در واکنش به این موقعیت‌ها دارد.

جایگاه خودباوری در سلسله مراتب نیازهای انسان

از نگاه آبراهام مزلو که یکی از مهم‌ترین روانشناسان انسان‌گرا به حساب می‌آید و هرم مزلو یا همان هرم سلسله مراتب نیازهای انسان را مطرح کرده بر این باور است که خودباوری، یک گام قبل از خودشکوفایی (Self Actualization) که هدف غایی و نهایی هر انسان به حساب می‌آید. از نگاه آقای مزلو کسی که می‌خواهد به خودشکوفایی برسد باید ابتدا از مسیر احترام به خود بگذرد. کسی که خودش را دوست داشته باشد، به شخصیت خودش احترام بگذارد و به توانمندی‌های خودش ایمان و باور داشته باشد، بدون شک می‌تواند به راحتی به خودشکوفایی دست پیدا کند. تصویر زیر نمایی از هرم مزلو است:

آقای مزلو بر این باور است که از این پنج نیاز یا پنج مرحله سه مورد نخست (نیازهای اولیه، نیاز به امنیت و نیاز به عشق و محبت) نیازهای مبتنی بر کمبود و دو مورد بعد نیازهای مبتنی بر رشد و پیشرفت هستند. پس انسانی که واقعاً طعم موفقیت را چشیده است خیلی خوب می‌داند که بدون خودباوری هرگز نمی‌توان طعم موفقیت را چشید و درک کرد.

ارتباط خودباوری و عزت نفس چیست؟

اگر مجدداً نگاهی به هرم مزلو بیندازیم متوجه می‌شویم که عزت نفس و خودباوری یا همان اتکا به نفس در یک طبقه و جزء یک دسته از نیازهای ما هستند. بنابراین ارتباط زیادی با هم دارند. منظور از عزت نفس (Self Esteem) این است که فرد خودش را خوب و دوست داشتنی می‌داند، به خودش احترام می‌گذارد، به حریم و حقوق کسی تجاوز نمی‌کند و به هیچ کس هم اجازه نمی‌دهد که به حریم و حقوق او تجاوز کند. تعریفی که متخصصان برای عزت نفس ارائه می‌کنند، عبارت است از:

عزت نفس احساس و ادراکی است که فرد در مورد خودش یا ارزش‌هایش دارد. یکی از ساده‌ترین تعاریفی که برای حرمت نفس بیان می‌شود این است که کسی که عزت نفس دارد، خودش را خوب و دوست‌داشتنی می‌داند. در واقع اگر خودتان را دوست دارید و خودتان را همان‌گونه که هستید می‌پذیرید، بدانید که عزت نفس دارید. در واقع عزت نفس، همان امتیازی است که به ارزشمند بودن خودمان می‌دهیم.

منظور از خودباوری (Self Belief یا Self Efficacy) این است که شخص به توانایی‌ها و قدرت خودش ایمان دارد. اگر دقت کنید ریشه دو بحث عزت نفس و اتکا به نفس یک چیز است و در هر حال هر کس که بخواهد به خودشکوفایی برسد، هیچ چاره‌ای جز عبور از این دو مقوله و محقق کردن آن‌ها در وجود خودش ندارد.

مزایای خودباوری برای انسان

یکی از سوالاتی که مطرح می‌شود این است که رسیدن به خودباوری چه مزایایی برای انسان دارد؟ اصلاً چه لزومی دارد که برای رسیدن به موفقیت ابتدا توانمندی‌ها و توانایی‌های خودمان را باور کنیم؟ مگر اتکا به نفس چه تحولاتی در وجود آدمی به وجود می‌آورد که تا این حد لازم و ضروری است؟ در ادامه به مزایای اتکا به نفس و باور کردن توانمندی‌های خودمان اشاره می‌کنیم:

۱٫ این افراد عاشق زندگی هستند

اولین مزیت باور به توانایی‌ها و قدرت‌هایی که در درون آدمی وجود دارد این است که انسان عاشق زندگی می‌شود. وقتی کسی احساس کند که خودش و توانایی‌هایش برای رسیدن به موفقیت و ساختن یک زندگی زیبا و منحصر به فرد کافی هستند، قطعاً با علاقه و عشق بیشتر وارد میدان عمل می‌شود و در عرصه زندگی و کسب و کار خیلی بهتر و موفق‌تر عمل می‌کند.اولین مزیت باور به توانایی‌ها و قدرت‌هایی که در درون آدمی وجود دارد این است که انسان عاشق زندگی می‌شود. وقتی کسی احساس کند که خودش و توانایی‌هایش برای رسیدن به موفقیت و ساختن یک زندگی زیبا و منحصر به فرد کافی هستند، قطعاً با علاقه و عشق بیشتر وارد میدان عمل می‌شود و در عرصه زندگی و کسب و کار خیلی بهتر و موفق‌تر عمل می‌کند.اولین مزیت باور به توانایی‌ها و قدرت‌هایی که در درون آدمی وجود دارد این است که انسان عاشق زندگی می‌شود. وقتی کسی احساس کند که خودش و توانایی‌هایش برای رسیدن به موفقیت و ساختن یک زندگی زیبا و منحصر به فرد کافی هستند، قطعاً با علاقه و عشق بیشتری وارد میدان عمل می‌شود و در عرصه زندگی و کسب و کار خیلی بهتر و موفق‌تر عمل می‌کند.

۲٫ احساس تعهد این افراد به به فعالیت‌ها و زندگی بیشتر می‌شود

کسی که به توانمندی‌ها و استعدادهایی که خداوند در وجود او قرار داده، ایمان و اعتقاد داشته باشد، اعتقاد دارد که می‌تواند از پس هر مشکلی بربیاید و مسائلی که در زندگی پیش روی او قرار می‌گیرد را یکی پس از دیگری حل و فصل کند. فردی که چنین باوری دارد، هرگز ناامید نمی‌شود و آن‌قدر تلاش می‌کند تا هدفی که در زندگی برای خود تعیین کرده است را محقق کند. به همین خاطر است که نسبت به زندگی و فعالیت‌های خودش تعهد کامل دارد و از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کند.

۳٫ حتی پس از شکست، دوباره از جای برمی‌خیزند

هر انسانی ممکن است شکست بخورد. انسانی که به توانمندی‌ها و استعدادهای خودش باور دارد وارد یک حوزه کاری می‌شود، تلاش و کوشش می‌کند ولی در نهایت از پس مشکلات برنمی‌آید و در نهایت شکست می‌خورد. این فرد به پیروزی و موفقیت خودش تعهد دارد و به همین خاطر هر بار هم که شکست بخورد، ناامید نمی‌شود، دستش را به زانو می‌گیرد و از جای برمی‌خیرد و به تلاش و کوشش ادامه می‌دهد تا پیروزی شود.

۴٫ به مشکلات به دید مسائلی که باید حل شود، نگاه می‌کند

اتکا به نفس یا خودباوری دید انسان را به زندگی تغییر می‌دهد و باعث می‌شود انسان به مشکلات به عنوان مسائلی نگاه کند که باید حل و فصل شوند. وقتی انسان چنین نگرشی داشته باشد می‌تواند بدون ترس و واهمه با مسائل و واقعیت‌های زندگی خود روبرو شود و آن‌ها را یکی پس از دیگری حل و فصل کند.

یکی از کتاب‌های مهمی که به افزایش خودباوری ما کمک زیادی می‌شود، کتاب نگرش یعنی همه چیز اثر جف کلر است. جف کلر در این کتاب از مخاطب خودش می‌خواهد که بیهوده از مشکلات برای خودش غول نسازد و خیلی راحت با مسائلی که در زندگی خودش دارد روبرو شود. این نگرش می‌تواند به تنهایی تحول بزرگی در زندگی انسان ایجاد کند. یک سوال مهم دیگر وجود دارد که باید به آن پاسخ داد. کسی که خودباوری ندارد، با چه مشکلاتی مواجه می‌شود و چه کمبودهایی در زندگی خودش احساس می‌کند؟ در بخش بعدی این مقاله تصمیم داریم به این پرسش مهم پاسخ دهیم.

مشکلات افرادی که خودباوری ضعیفی دارند

• کسانی که به استعدادها، دانش و تجربیات خود باور ندارند، از مواجه شدن با مسائل چالش برانگیز پرهیز می‌کنند و تلاش می‌کنند به نوعی از مشکلات و مسائل خود فرار کنند.
• این افراد هیچ تمایلی ندارند که از دایره امن و راحتی خود خارج شوند و به بیرون سرک بکشند. آن‌ها دوست دارند همیشه تجربیات قبلی خود را تکرار کنند و هیچ تمایلی به تجربه کردن مسائل جدید ندارند.
• افرادی که خودباوری پایین دارند تصور می‌کنند که موقعیت‌ها و مسائل جدید قدرتمندتر از میزان توانایی‌ها و قدرت آن‌ها است. به همین خاطر است که از رویایی با مسائل جدید پرهیز می‌کنند.
• این افراد به جای تمرکز بر نقاط قوت، بیشتر سعی می‌کنند که روی نقاط ضعف خود تمرکز کنند. این در حالی است که افرادی که اتکا به نفس دارند، بیشتر روی نقاط قوت و توانمندی‌های خودشان تمرکز می‌کنند.

چگونه قدرت خودباوری خود را ارزیابی کنیم؟

مقیاس‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد که با کمک آن‌ها می‌توانید قدرت خودباوری و اتکا به نفس خود را ارزیابی کنیم. یکی از روش‌های معتبر ارزیابی، پرسیدن یک سری سوالات و بررسی پاسخ‌هایی است که فرد به این سوالات می‌دهد. اگر پاسخ شما به اکثر سوالات زیر مثبت است، به احتمال زیاد خودباوری شما بالا است و در غیر این صورت لازم است از طریق راهکارهای علمی موجود اتکا به نفس خود را بالا ببرید:

• وقتی تصمیم می‌گیرید که سخت کار کنید، آیا احساس می‌کنید که می‌توانید مشکلات را مدیریت و حل کنید؟
• آیا به توانمندی خودتان برای تلاش و دستیابی اهدافتان باور و اعتماد دارید؟
• آیا احساس می‌کنید که می‌توانید از پس رویدادهای غیرمنتظره‌ای که برای شما اتفاق می‌افتد، بربیایید؟
• آیا پس از رویدادهای چالش برانگیز و اضطراب‌آور می‌توانید خیلی سریع به زندگی عادی برگردید؟
• آیا وقتی مسائلی خیلی سخت به نظر می‌رسد، باز هم بی‌وقفه به تلاش خودتان ادامه می‌دهید؟
• آیا در هنگام مواجهه با مسائل گوناگون می‌توانید راهکارهای خوب و کارآمد ارائه دهید؟
• آیا در هنگام مواجهه با مشکلات زیاد باز هم می‌توانید آرام بمانید؟
• آیا تحت فشار باز هم عملکرد خوب خود را حفظ می‌کنید؟
• آیا اعتقاد دارید که یک روز نتیجه کارهای سخت خودتان را خواهید دید؟
• آیا در هنگام مواجهه با مشکلات، تمرکز خود را روی پیشرفت می‌گذارید؟

روش‌های بهبود و افزایش خودباوری

درست است که ریشه خودباوری و اتکا به نفس در دوران کودکی ما نهفته است ولی اگر در دوران کودکی به هر دلیلی خودباوری ما ضعیف شد، هیچ اشکالی ندارد. همیشه برای جبران این آسیب فرصت هست و با کار کردن روی خودمان می‌توانیم این آسیب‌ها را برطرف کنیم. در ادامه به چند راهکار برای افزایش و رشد اتکا به نفس و خودباوری بیان شده است:

۱٫ روی عزت نفس و باور کردن استعدادهای خود کار کنید

اولین راهکار برای افزایش اتکا به نفس این است که عزت نفس خود را بالا ببرید. خودتان را دوست داشته باشید و به خودتان احترام بگذارید. به استعدادهای خودتان ایمان بیاورید و بدانید توانایی‌های شما خیلی بیشتر از چیزی است که فکرش را می‌کنید.

۲٫ پیروزی‌های خود را جشن بگیرید

این را بدانید که زندگی، گلستانی است که در آن گل‌های زیادی وجود دارد که این گل‌ها ممکن است بعضاً خار هم داشته باشند و هر از گاهی دست انسان را زخمی کنند. بعضی اوقات افراد زندگی را خارستانی می‎دانند که بعضی از این خارها گل‌ هم دارند. در زندگی همیشه وجوه مثبت را مد نظر قرار دهید و بدانید که پیروزی‌هایی که به دست می‌آورید، بسیار ارزشمند هستند و باید آن‌ها را ثبت کنید و جشن بگیرید.

۳٫ با خودتان مثل یک قهرمان بزرگ حرف بزنید

خیلی مراقب واگویه‌های خودتان باشید. منظور از واگویه‌ها مجموعه‌ کلماتی است که هنگام صحبت با خودتان به زبان می‌آورید. وقتی دارید با خودتان صحبت می‌کنید خودتان را یک قهرمان در نظر بگیرید و مثل یک قهرمان با خودتان حرف بزنید. کلماتی که هنگام صحبت با خودتان به زبان می‌آورید، تأثیر بسیار زیادی روی باور شما از خودتان دارد. همیشه جملاتی مثل جملات زیر به زبان بیاورید:

• من با خودم عهد می‌بندم که کارهایی که به عهده من گذاشته می‌شود را به بهترین شکل ممکن انجام دهد.
• من همیشه در کارهایی که دارم، قهرمان هستم و نقش خودم را به بهترین شکل ممکن ایفا می‌کنم.

۴٫ خودتان را بشناسید

گاهی اوقات ما فکر می‌کنیم که باید در همه زمینه‌ها توانایی و مهارت داشته باشیم. اصلاً چنین چیزی درست نیست. ما باید در گام نخست به یک خودشناسی از خودمان برسیم و ببینیم که در چه زمینه‌ای علاقه و استعداد داریم و سپس در زمینه‌های مورد علاقه خودمان کار و تلاش کنیم. در صورتی که در پی رسیدن به موفقیت هستید و می‌خواهید به خودباوری برسید باید اول به خودشناسی برسید. وقتی خودتان را خوب شناختید و به استعدادهای خودتان ایمان آوردید نوبت به باور کردن این استعدادها می‌رسد.

به صورت جدی برای افزایش خودباوری خود زمان بگذارید

امروزه مباحث رشد فردی به یکی از بایدها در زندگی تمامی افراد تبدیل شده است و کسانی که می‌خواهند به موفقیت واقعی در زندگی و کسب و کار خودشان برسند، لازم است روی مباحث رشد و توسعه فردی از جمله خودباوری کار و تمرکز کنند. همیار آکادمی به عنوان مجموعه‌ای برای آموزش مهارت‌های جدید این موضوع مهم را خیلی خوب می‌داند و سعی کرده به نوبه خودش برای افزایش آگاهی مردم ایران تلاش کند. در صورتی که از این مقاله لذت بردید پیشنهاد می‌شود مقاله جادوی باور را هم مطالعه کنید. آیا مقاله خودباوری برای شما مفید بود؟ از نظر شما چه روش‌های دیگری برای افزایش خودباوری وجود دارد؟ لطفاً نظرات و پیشنهادهای خود را با ما به اشتراک بگذارید.