تجارت الکترونیک یا E-commerce چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟

در عصری زندگی می‌کنیم که استفاده از اینترنت در تمامی بخش‌های مربوط به زندگی بشریت، بسیار پر رنگ دیده می‌شود. شاید بتوان گفت کمتر موضوعی در دنیای کنونی وجود دارد که با اینترنت گره نخورده باشد. تجارت الکترونیک (E-commerce) موضوع فوق‌العاده مهمی است که این روزها نظرات زیادی راجع به آن شنیده می‌شود. هر کس تلاش می‌کند تا پله‌های موفقیت در تجارت الکترونیک را هر چه سریع‌تر طی کرده و از رقبای خود پیشی بگیرد. در این مقاله قصد داریم به بررسی موضوعات گوناگونی راجع به تجارت الکترونیک بپردازیم و شما را با نکاتی که شاید در عین مهم بودن، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، آشنا کنیم، پس تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

تجارت الکترونیک یا E-Commerce چیست؟

عصر جدید سازوکارها و نهادهای اجتماعی را در معرض تغییر قرار داده است. تجارت الکترونیک، جامعه الکترونیک، دولت الکترونیک و… واژه‌هایی هستند که بدون شک، زیاد به گوش ما می‌خورند. تجارت الکترونیک را در مفهوم گسترده‌تر، کسب‌وکار الکترونیک می‌گویند اما در اصل ماجرا، تجارت الکترونیک معاملاتی است که در آن خرید و فروش کالا و خدمات به وسیله اینترنت انجام و به واردات یا صادرات آن کالا و خدمات منجر می‌گردد.

اگر قرار باشد به زبان ساده‌تر این موضوع را بیان کنیم می‌توان گفت، هر نوع دادوستد تجاری که در بستر فضای دیجیتال به انجام برسد تجارت الکترونیک نامیده خواهد شد. فرایند دادوستد الکترونیک ممکن است شامل خرید کالاهای فیزیکی از سایت‌هایی مانند آمازون، خرید یک آموزش اینترنتی، دریافت خدمات یا انجام تراکنش بانکی و… باشد.

تجارت الکترونیک باعث گسترش فناوری‌هایی از جمله انتقال نرم‌افزارهای مدیریت موجودی، وجوه الکترونیکی، سیستم‌های جمع‌آوری خودکار داده، پردازش معاملات آنلاین، مدیریت زنجیره تأمین، بازاریابی اینترنتی، تبادل الکترونیکی داده (Electronic Data Interchange) و تجارت همراه شده است.

تاریخچه تجارت الکترونیک

برای بیان تاریخچه E-Commerce می‌توان گفت که تجارت الکترونیک به شکلی که در حال حاضر مرسوم است، در سال ۱۹۹۱ میلادی به وجود آمد. از این تاریخ تاکنون هزاران کسب‌وکار گوناگون وارد این عرصه شده‌اند. به بیان دیگر و همان گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، تجارت الکترونیکی برای آسان کردن معاملات اقتصادی به‌صورت الکترونیک به وجود آمد. استفاده از این فناوری از جمله انتقال الکترونیکی سرمایه و تبادل الکترونیکی اطلاعات که هر دو در اواخر ۱۹۷۰ معرفی شده‌اند؛ به شرکت‌ها و سازمان‌ها اجازه ارسال اسناد الکترونیکی را داد؛ و اجازه تجارت کردن با ارسال اسناد تجاری مثل سفارش‌های خرید یا فاکتورها را به‌صورت الکترونیک می‌دهد. رشد و پذیرش کارت اعتباری، ماشین تحویلدار خودکار و همچنین تلفن‌بانک در دهه ۱۹۸۰ باعث شکل‌گیری تجارت الکترونیک گردید.

تا پایان سال ۲۰۰۰ میلادی، بسیاری از شرکت‌های تجاری آمریکایی و اروپایی سرویس‌هایشان را از طریق اینترنت ارائه کردند. از آن تاریخ، مردم به کلمه‌ای به عنوان تجارت الکترونیک با توانایی خرید کالاهای گوناگون از طریق اینترنت با استفاده از پروتکل‌های امنیتی و سرویس‌های پرداخت الکترونیکی که در آن مشارکت کردند، آشنا شدند. از این تاریخ رقابت شدید بین شرکت‌ها و سازمان‌ها ایجاد شد و با گذشت زمان و روزبه‌روز این رقابت بیشتر و بیشتر شده است.

جالب است بدانید که تا انتهای سال ۲۰۰۱ میلادی بیش از ۲۲۰ بیلیون دلار معاملات مالی توسط صدها سایت تجاری بر روی بستر اینترنت انجام گرفته است. در همین سال مدل تجارت الکترونیک B2B که کوتاه شده عبارت Business to Business می‌باشد، حدوداً ۷۰۰ میلیارد تراکنش داشته است. در سال ۲۰۰۷ سهم تجارت الکترونیک در خرده‌فروشی کل دنیا ۳٫۴٪ بوده است که آن را در سال ۲۰۱۰، ۵٫۱٪ اعلام نمودند. این آمار، رشد سریع این شیوه تجارت کردن را بسیار واضح بیان می‌کند.

مزایای تجارت الکترونیک

مانند هر فناوری دیگری که مزایای قابل ملاحظه‌ای ممکن است داشته باشد، تجارت الکترونیک هم برای مشتریان و کاربران اینترنت و هم برای صاحبان کسب‌وکار، مزایایی دارد که باعث شده این نوع خرید و فروش به سرعت گسترش پیدا کند. در ادامه این قسمت، مزایای این نوع از تجارت را برای مشتریان و صاحبان کسب‌وکار شرح خواهیم داد.

مزایای تجارت الکترونیک برای صاحبان کسب‌وکار

ابتدا به مزایای تجارت الکترونیک برای صاحبان کسب‌وکارهای گوناگون اشاره خواهیم داشت و پس از آن به سراغ مزایای آن برای مشتریان خواهیم رفت:

1. فروش ۲۴ ساعته در ۷ روز هفته: فروشگاه اینترنتی این امکان را برای صاحبان کسب‌وکار فراهم می‌کند که حتی هنگامی که خواب هستند نیز محصولات خود را به فروش برسانند. این یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های تجارت‌های الکترونیک به شمار می‌رود. درواقع در صورتی که برای تجارت الکترونیک مورد نظر وب‌سایتی راه‌اندازی گردد، عملیات ثبت سفارش به صورت خودکار انجام خواهد شد و نیازی نیست که کاربر را هدایت کنید.
2. تراکنش‌های سریع و پرداخت لحظه‌ای: فروش به صورت نسیه، یکی از مشکلات کسب‌وکارهای سنتی بود. همچنین خرید با چک‌های چند ماهه برای هر کسب‌وکاری یک دغدغه اصلی محسوب می‌شد. زمانی که کسب‌وکارهای اینترنتی روی کار آمدند و این مدل از دادوستد باب شد، درگاه‌های پرداخت نیز توسط بانک‌ها به وجود آمد تا کاربران در عرض چند دقیقه و تنها با چند کلیک وجه محصول مورد نظر خود را پرداخت کنند.
3. افزایش فروش تا چندین برابر فروش حضوری: جای خوشحالی دارد که با افزایش کاربران اینترنت، کسب‌وکارهای اینترنتی نیز توانستند محصولات خود را در معرض نمایش میلیون‌ها نفر قرار داده و فروش خود را چندین برابر کنند. علاوه بر این قابلیت بسیار مهم، دسترسی مادام‌العمر به مشتری نیز یکی از مزایای تجارت الکترونیک برای صاحبان کسب‌وکارها به شمار می‌رود. توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که می‌توان از طریق E-Commerce با مشتریان ثابت، برای سال‌های متمادی ارتباط برقرار کرد و مشتریان بالفعل را به مشتریان وفادار را تبدیل نمود.

مزایای تجارت الکترونیک برای مشتریان

حالا که با برخی از مهم‌ترین مزایای تجارت الکترونیک برای صاحبان کسب‌وکار آشنا شدید، در این بخش به مزایای E-Commerce برای مشتریان خواهیم پرداخت:

1. مقایسه قیمت و خرید ارزان‌ترین محصول: یکی از امکانات بسیار مهم تجارت الکترونیک که در فضای حقیقی وجود نخواهد داشت، امکان مقایسه قیمت چندین محصول در مدت زمان بسیار کوتاه است. مهم‌تر اینکه طیف گسترده‌ای از محصولات در این نوع خرید پیش روی شما قرار دارد که می‌توانید تنها با جست‌وجوی یک عبارت در موتورهای جستجو از جمله گوگل، انواع مختلفی از محصول مورد نظر را پیدا کنید.
2. راحتی و اطمینان خرید براساس نظر و تجربه سایر مشتریان: آنچه که بیش از هر چیزی باعث محبوبیت خرید اینترنتی شده است، راحتی در انتخاب محصول مورد نظر خود و ثبت سفارش است اما نکته‌ای که می‌خواهیم به آن اشاره داشته باشیم این است که با خواندن نظرات سایر مشتریانی که پیش از ما یک محصول مشخص را خریداری کرده‌اند، می‌توانیم شک خود را در خرید برطرف نماییم. مسلماً یکی از معایب خرید اینترنتی که به سادگی نمی‌توان از کنار آن گذشت، عدم کیفیت مناسب محصول است که با عکس قابل تشخیص نیست. اما با خواندن نظر مشتریان دیگر که پیش از ما خرید آن محصول را تجربه کرده‌اند، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که کیفیت محصول، مورد قبول خریداران بوده است یا خیر.

معایب تجارت الکترونیک

هر چند که در این مقاله تلاش ما بر این است که بیشتر از محاسن و مزایای تجارت الکترونیک بگوییم چرا که همان‌طور که اشاره شد، رونق هر چه بیشتر آن به نفع همگان خواهد بود اما مسلماً معایبی هم می‌توان برای تجارت الکترونیک در نظر گرفت که در این قسمت به برخی از آنها اشاره خواهیم داشت:

• عدم امکان بررسی کیفیت اجناس
• هزینه‌های پنهان مانند حمل و نقل
• حفظ حریم خصوصی و امنیت
• امکان تاخیر در زمان دریافت کالا
• نگرانی بابت پرداخت هزینه‌‌ی کالا
• احتیاج به دسترسی ارتباط اینترنتی
• نگرانی بابت مرجوع کردن کالاهای خریداری شده

برای نکاتی که اشاره شد شاید بتوانیم به‌جای لفظ معایب از کلمه نگرانی هم استفاده کنیم و این موارد را جزو نگرانی‌های تجارت الکترونیک به‌حساب بیاوریم که با برخی از تمهیدات قابل‌رفع شدن باشند؛ بنابراین نباید این موارد اشاره شده باعث کم‌رونق شدن E-Commerce گردد.

انواع تجارت الکترونیک یا E-Commerce کدام است؟

تجارت الکترونیک بسته به بستر آن و نوع خدماتی که ارائه می‌کند انواع گوناگونی دارد که برخی از آن‌ها را در این مقاله از سایت همیار آکادمی به صورت مختصر شرح می‌دهیم:

مدل تجارت B2B (Business to Business)

در این مدل از تجارت، یک کسب‌وکار با یک کسب‌وکار دیگر در مراوده است. به‌عبارت‌دیگر یک فروشنده کالا با یک فروشنده کالای دیگر ارتباط تجاری دارد. در مدل تجارت B2B، صاحبان کسب‌وکار نه‌تنها مجبورند مشتریان خود را بشناسند بلکه باید واسطه‌ها را نیز به خوبی شناسایی کنند. به طور کلی کسب‌وکارهایی که از مدل B2B استفاده می‌کنند پایه‌های اصلی صنعت و رابط بین تولیدکنندگان و عمده‌فروشان هستند. در این مدل همه شرکا و خدمات مرتبط با تجارت بین‌الملل مانند تأمین‌کنندگان، خریداران، فرستندگان دریایی کالا، لجستیک (پشتیبانی)، خدمات (سرویس‌های) بازرسی، اخبار بازاریابی و کاربری‌های نرم‌افزار را که موجب سهولت در امور تولید، خرید و فروش می‌شود در یک محل جمع می‌شوند.

این مدل تجارت الکترونیک نسبت به سایر مدل‌ها نیاز به سرمایه بیشتری برای راه‌اندازی دارد. این نوع از تجارت در جایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بخواهیم خارج از حیطه خرده‌فروشان خرید و فروش عمده را به کمک تجارت الکترونیکی انجام دهیم چرا که خرده‌فروشی در اینترنت با خطرات بسیاری همراه است. زیرا مشتریان تمایل ندارند تا همه چیز را از روی اینترنت خریداری کنند و فقط روی برخی از اجناس دست می‌گذارند و سایر موارد برایشان اهمیت چندانی ندارد.

مدل تجارت B2C (Business to Customer)

بیشترین سهم را در انجام تجارت الکترونیکی، مدل تجارت B2C یا خرده‌فروشی تشکیل می‌دهد. بسیاری از افراد هنگامی‌که از تجارت الکترونیک صحبت می‌کنیم به این مدل از تجارت فکر می‌کنند و تصورشان از کسب‌وکار آنلاین این مدل است. کسب‌وکارهایی که از B2C بهره می‌برند، عمیق‌ترین بخش بازار را تشکیل می‌دهند. بسیاری از واحدهای تجاری که از این مدل استفاده می‌کنند علاوه بر فضای آنلاین در فضای آفلاین نیز فعال هستند. این مدل تجارت با گسترش وب به‌سرعت جا افتاد و اکنون به‌راحتی می‌توان انواع و اقسام کالاها از شیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم‌افزارهای کامپیوتری را به‌وسیله اینترنت خریداری کرد.

مدل تجارت C2C (Customer to Customer)

در این مدل تجارت الکترونیکی مزایده‌ها و مناقصه‌های کالا و خدمات به وسیله اینترنت انجام می‌گیرد. در این مدل سایت‌ها و پلتفرم‌هایی طراحی می‌گردند تا افراد قادر باشند محصولات خود را برای فروش روی سایت قرار دهند یا محصولات مورد نیاز خود را خریداری کنند. در این مدل، مصرف‌کننده‌ها که می‌توانند فروشنده یا خریدار باشند، مبلغی را به عنوان کمیسیون به سایت موردنظر پرداخت خواهند کرد. مدل تجارت C2C شبیه نیازمندی‌های طبقه‌بندی شده یک روزنامه یا یک دکه در بازار دست‌دوم یا سمساری است. همان‌طور که مشخص شد در ایده اصلی این مدل، مصرف‌کنندگان با یکدیگر بدون واسطه به خریدوفروش می‌پردازند.

فروشگاه ebay غول حراجی آنلاین، بزرگ‌ترین نمونه اولیه مدل C2C به شمار می‌رود. ebay خودش چیزی نمی‌فروشد و به‌عنوان واسطه بین خریداران و فروشندگان به ارائه محصولاتی در حراجی Online، عمل می‌کند. این مدل، نیازمند طراحی دقیق‌تری نسبت به مدل‌های قبلی است و اگر ارتباط بین مصرف‌کننده‌ها و کمیسیون‌ها به درستی مشخص و طراحی نشوند، کسب‌وکارهای با این مدل شانس کمتری برای زنده ماندن نسبت به سایر مدل‌ها خواهند داشت.

مدل تجارت C2B (Customer to Business)

در حالی که بازار مصرف‌کننده آنلاین هر روزه در حال گسترش است، بسیاری از خریداران متوجه شده‌اند که شیوه انتخاب محصول بسیار گسترده بوده و ممکن است آنان را غوطه‌ور سازد. چراکه وقتی مصرف‌کنندگان، سایت‌هایی را در ارتباط با فروش محصول موردنظر خود پیدا می‌کنند، یافتن خود محصول در آن سایت و به‌دست‌آوردن قیمت محصول اغلب کار سختی است؛ بنابراین برای آسان‌تر شدن موضوع، خرید به روش‌های جدید خرید و فروش اینترنتی Online که در آژانس‌های فروش منجر به سوددهی گردد، نیاز است. از این رو باید از یک استراتژی فروش استفاده کرد.

این مدل که نسبت به سایر مدل‌ها شیوع کمتری دارد ولی در حال رشد است مناسب افرادی است که محصولاتی برای فروش دارند. در این مدل افراد محصولات خود را به واحدهای تجاری و مشاغل دیگر می‌فروشند و برابر با یک واحد تجاری فعالیت می‌کند و نیازهای واحدهای تجاری بزرگ‌تر را برطرف می‌کنند.

مدل تجارت (B2A (Business to Administration

این مدل از تجارت الکترونیکی شامل تمامی مبادلات تجاری – مالی بین شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی می‌شود. تأمین نیازهای دولت به وسیله شرکت‌ها و پرداخت عوارض مالیات‌ها از جمله مواردی است که می‌تواند داخل این گروه قرار گیرد. مدل تجارت B2A در حال حاضر، دوران ابتدایی خود را پشت سر می‌گذارد ولی در آینده‌ای نزدیک زمانی که دولت‌ها به ارتقاء ارتباطات خود تمایل و توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد یافت.

مدل تجارت (C2A (Customer to Administration

مدل تجارت الکترونیکی C2A هنوز پدیدار نشده است اما به دنبال رشد انواع B2C و B2A دولت‌ها احتمالاً مبادلات الکترونیکی را به حیطه‌هایی همچون جمع‌آوری کمک‌های مردمی، پرداخت مالیات‌ بردرآمد و هرگونه امور تجاری دیگری که بین دولت‌ها و مردم انجام می‌شود، گسترده خواهند کرد.

مدل تجارت (P2P (Peer to Peer

مدل تجارت الکترونیکی P2P برای تسویه حساب کردن شرکت‌کنندگان در حراج با فروشنده است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به سرویس Paypal اشاره کرد. تجارت P2P در چهار چوبی کار می‌کند که افراد بتوانند مستقیم با هم پول ردوبدل کنند. در حالی که سهم اصلی دادوستد پولی را نقل و انتقالات رو در رو به عهده دارد. فناوری تلفن‌های همراه تعداد افراد بیشتری را در دادوستد غیرحضوری سهیم می‌کند.

مراحل راه اندازی تجارت الکترونیک

با درک نکاتی که در زمینه‌ی مراحل راه‌اندازی تجارت الکترونیک وجود دارد و بررسی آن‌ها قادر خواهید بود تا در مسیر موفقیت قرار بگیرید. کسانی که همواره در جستجوی روش‌های بهتر برای راه‌اندازی تجارت الکترونیک هستند، می‌توانند با تقویت نقاط قوت خود و رفع مشکلات و چالش‌ها، با اراده بیشتری در مسیر تجارت الکترونیک گام بردارند و به یک برند ماندگار تبدیل شوند. هر چه که میزان تعامل با مشتری و توجه به نیازهای او بیشتر باشد، این مورد مهم سریع‌تر رخ می‌دهد. مراحل راه‌اندازی تجارت الکترونیک عبارت است از:

1. انتخاب محصول مورد نظر: در کنار تمام نکاتی که در زمینه راه‌اندازی تجارت الکترونیک وجود دارد، محصول موردنظر شما، از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. به این دلیل که به واسطه آن می‌توانید مشتریان بیشتری را جذب کنید. موفقیت یا عدم موفقیت شما در کسب‌وکار، به توانایی‌های شما در انتخاب محصول صحیح و بررسی بازار متکی خواهد بود.
2. دامنه سایت: پس از آن‌که محصول و بازار هدف مورد نظر خود را پیدا کردید، زمان آن رسیده است که دامنه‌ای تهیه کنید که به واسطه آن بتوانید مشتریان بیشتری را به سمت برند خود جذب کنید. هر چند در نگاه اول ممکن است بی‌ربط به نظر بیاید، با این حال اگر قادر نباشید نام دامنه درستی متناسب با برند خود پیدا کنید، به‌مرور زمان قادر نخواهید بود تا نتایج مطلوب خود را به دست آورید.
3. استفاده از بسترهای نرم‌افزاری: بهره‌بردن از بسترهای نرم‌افزاری، توجه افراد بسیاری را به سمت تجارت الکترونیک جلب کرده است. Software as a Service یکی از انواع سرویس‌های کلود است که این امکان را در اختیار اصطلاحاً End User (کاربر عادی) می‌گذارد تا از طریق اینترنت از نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های تحت وب استفاده نمایند. وجود آن‌ها در تجارت الکترونیک بسیار مهم و مؤثر خواهد بود. علاوه بر این نرم‌افزارهای دیگری نیز وجود دارد که به منزله یک عامل مهم در فروشگاه‌های اینترنتی شما محسوب می‌شود. علاوه بر این نرم‌افزارهای دیگری نیز وجود دارد که به منزله یک عامل مهم در فروشگاه‌های اینترنتی شما محسوب می‌شود.
4.  استفاده از CMS: دو سیستم عامل بزرگ یعنی ووکامرس و مجنتو از جمله امکاناتی است که به واسطه آن قادر خواهید بود برای توسعه تجارت الکترونیک خود وارد عمل شوید.
5.  برندسازی: یک برند قوی و موثر چیزی است که به عنوان پایه و اساس فروشگاه موفق شما خواهد بود. هر چه که به صورت حرفه‌ای و ویژه به آن توجه کنید، بیشتر می‌توانید کاربران را به سمت خود جذب نمایید.
6. مراحل بازاریابی: بازاریابی برای توسعه کسب و کار شما یکی از مهم‌ترین مراحلی است که لازم است آن را انجام دهید. اگر برای تجارت الکترونیک اقدام کرده‌اید، احتمالا طراحی سایت مناسب و ایده آل، از جمله کارهایی است که انجام داده‌اید. با این حال لازم است توجه داشته باشید که طراحی وب‌سایت به تنهایی کافی نخواهد بود، به این دلیل که لازم است برای بهینه‌سازی آن نیز اقدامات لازم را انجام دهید.
7. تبلیغات: در کنار تمامی این ترفندها و نکات، تبلیغات نیز یکی دیگر از راه‌های موثر و قابل توجه در تجارت الکترونیک است که نادیده گرفتن آن عواقب مثبتی را برای کسب و کار شما به همراه نخواهد داشت.

تاثیر تجارت الکترونیک را در توسعه کسب و کارها نادیده نگیرید

تجارت الکترونیک تأثیر بسزایی در ظهور کسب‌وکارهای موفق داشته و بستر مناسبی برای فعالیت‌های اقتصادی ایجاد کرده است اما عقل سلیم حکم می‌کند که قبل از هرگونه اقدامی چه به‌عنوان مشتری و چه به‌عنوان صاحب یک کسب‌وکار ریسک نکنیم و مزایا و معایب آن را به دقت مورد بررسی قرار دهیم و با آن آشنا شویم تا دچار سرقت اطلاعات شخصی‌مان و یا کلاهبرداری‌های اینترنتی و یا حتی هک اطلاعاتمان نشویم.

در این مقاله سعی کردیم شما را با زوایای گوناگون E-Commerce آشنا کنیم تا با چشمانی باز پیرامون این مطلب تصمیم بگیرید. در این مقاله سعی کردیم ضمن بیان تاریخچه تجارت الکترونیک، شما را با انواع آن آشنا کرده و توضیح دهیم هرکدام از این انواع برای چه کسب‌وکارهایی توصیه می‌شود. حال که با تجارت الکترونیک آشنا شدید شاید تمایل داشته باشید، یک کسب و‌ کار اینترنتی برای خود راه‌اندازی کنید، برای این منظور در اولین قدم باید توانایی و مهارت‌های خود را شناسایی کنید و به این سوال پاسخ دهید که به چه نوع کسب‌و‌کاری علاقه‌مندید و چه هدفی از راه‌اندازی آن دارید. آیا این مقاله برای شما مفید بود؟ به نظر شما تجارت الکترونیک چه تاثیری بر کسب و کارها دارد؟ لطفا نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان همیار آکادمی به اشتراک بگذارید.